Dzieje Mrozów Południowych
autor: Zofia Ścieborowa*
tekst pochodzi sprzed 1973 roku
Mrozy Południowe nazywają często ludzie starsi tych okolic „Wydmusami” a to dlatego, że bardzo, bardzo dawno temu były tu wydmy piaszczyste, które potem porosły lasem. Te wydmy powstały po okresie lodowcowym, który i te tereny nawiedził.
Rzeczka
Mrozy Południowe od północy ogranicza rzeka, która ani nie zamarza nigdy, ani wysycha w największe upały, ponieważ zasila ją w wodę hydrograficzny węzeł Kałuszyński.
Starsze koleżanki, które od nas już odeszły stwierdziły na mapach kartograficznych, a potem zbadały osobiście, że nasza rzeczka wypływa koło wsi Kruki i łączy się z Witówką północną, wypływającą spod Kałuszyna i południową Witówką wypływającą koło wsi Kołacz. Następnie nasza rzeczka wpada około stacji Sosnowe do Kostrzynia, zaś Kostrzyń do Liwca, ten zaś do Bugu.
Nasza rzeczka jest bezimienna.**
Szosa
Granicę wschodnią Mrozów Południowych stanowi szosa a za nią 127 ha rezerwat leśny należący do Sanatorium Rudka i Lasów Państwowych. Szosę tę zbudowali Niemcy w czasie pierwszej wojny światowej a kilka lat temu władze Ludowe zbudowały na jej miejscu szosę asfaltową do Podskwarnego.
Kopalnia
Granicę Południową stanowią pola wsi Wola Rafałowska a zachodnią – OZ – utwór rzeki polodowcowej, która nanosiła w szczeliny lodowca masę żwiru i ułożyła go długimi wałami, ciągnącymi się od Mrozów do Latowicza i dalej aż do Łukowa. Część ozu na przestrzeni 1,5 km jest rozkopana dla wybrania żwiru, aż pod wieś Sokolnik i stanowi obecnie kopalnię 1,5 km długości i 8-15 m wysokości i 50-80 m szerokości. Obecnie u północnych krańców ozu powstała duża cementownia. Takie formy polodowcowe jak ozy są rzadkością w Polsce i dlatego należy je chronić jako zabytki przyrody nieożywionej.
Był las
Cały teren Mrozów Południowych porastał wielki las mieszany. Pamiętają o nim jeszcze ludzie starzy. Nawet sama nazwa „Mrozy” według podań pochodzi od obecnych Mrozów Południowych. Podobno podczas wojny napoleońskiej w lasach obecnych Mrozów Południowych zamarzło kilku żołnierzy francuskich, dlatego nazwano to miejsce „Mrozy”.***
Tartak
Ostatni dziedzic Kuflewa sprzedał za długi las na pniu. Piękny las padł pod siekierami. Ponieważ bardziej opłacalna była tarcica zbudowano dwa tartaki. Jeden większy na miejscu obecnego Pagedu**** a drugi mniejszy przy zbiegu ulic Spółdzielczej i Akacjowej. Tartak mniejszy po wyrąbaniu lasu został rozebrany. Tartak większy został zniszczony przez AK za czasów okupacji niemieckiej a wysoki na 16 m komin został rozebrany przez GS w Mrozach.
Parcelacja
Wyniszczenie lasu trwało od 1910-1914 r. Teren ten aczkolwiek pozbawiony lasu stanowił jednak pewną wartość. Bank Ziemiański za długi nabył od ostatniego właściciela majątku całe Mrozy Południowe i rozparcelował na place, które zostały zakupione przez różnych ludzi, często z odległych terenów Polski. Stąd i nazwa wśród miejscowej ludności „place” na polach.*****
Kilka placów nabył doktor Lauer, człowiek wielkiej wartości, który zbudował tu dom mieszkalny z gabinetem lekarskim. W 1939 roku doktor zmarł pracując przy rannych a jego rodzina została prawdopodobnie zniszczona przez Niemców, gdyż słuch o nich zaginął.
Liceum
W domu doktora po ustąpieniu Niemców powstało dzięki władzom terenowym i oświatowym Gminazjum i Liceum Koedukacyjne Związku Nauczycielstwa Polskiego potem zmieniono nazwę na Samorządowe, które następnie zostało upaństwowione przez nazwę Liceum Ogólnokształcące w Mrozach.
W 1961 roku Liceum otrzymało nazwę imienia Adama Mickiewicza. To jest właśnie nasze Liceum a my jego wychowankowie.
Od czasu powstania Liceum powstał tu ruch krajoznawczy, wiele wycieczek krajoznawczych krajowych i trzy zagraniczne odbyła nasza szkoła.
O roku 1956 jesteśmy zrzeszeni w Kole Krajoznawczo-Turystycznym prowadzonym przez opiekunkę mgr Zofię Ścieborową. Dyrektorem jest obecnie Ob. mgr Józef Rudka.
Tekst autorstwa Zofii Ścieborowej pochodzi sprzed 1973 roku. Dziękuję za jego przekazanie Pani Danucie Goździk.
* Zofia Ścieborowa – urodziła się w 1900 roku w Mińsku Litewskim, była nauczycielką geografii i biologii w Liceum w Mrozach. Należała do pierwszego grona pedagogicznego tej szkoły, uczestnicząc w jej tworzeniu od samego początku. Jako żołnierz AK czynnie angażowała się w różnego rodzaju akcje pomocowe na rzecz mieszkańców Mrozów oraz osób siłą przesiedlanych na nasze tereny w czasie wojny. Osobiście przewodziła wielu akcjom, czyniąc to z wielką charyzmą. Między innymi jej podlegała grupa dziewczyn sanitariuszek AK. Po wojnie zajęła się pracą pedagogiczną w Liceum w Mrozach. Zachęcała młodych ludzi do odkrywania piękna otaczającej przyrody i poznawania lokalnych dziejów prowadząc Koło Krajoznawczo-Turystyczne. Zmarła w 1984 roku w Mrozach. Spoczywa na miejscowym cmentarzu.
** Obecnie obowiązująca urzędowa nazwa rzeki przepływającej przez Mrozy to Witówka II, nazwa zwyczajowa to Trytwa
*** Dzisiaj wiemy na podstawie badań ksiąg metrykalnych, że nazwa osady Mrozy pojawia się już w 1674 roku, czyli znacznie wcześniej niż miał miejsce przemarsz wojsk napoleońskich (1812 rok).
****Paged – skrót od Polskiej Agencji Eksportu Drewna dawniej działającej przy Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych
***** Parcelacja Mrozów Południowych odbywała się w latach 30-tych XX wieku.