Rycerz z Jeruzala

autor: Kamila Juśkiewicz

Któż z nas, będąc dzieckiem, nie słuchał z zaciekawieniem opowieści o dzielnych rycerzach? Ba, któż z nas z zapartym tchem nie śledził przygód rycerskich bohaterów Sienkiewiczowskiej Trylogii? Kto jednak z nas wie, że naszych terenów nieprzerwanie od blisko 500 lat dzielnie broni tajemniczy rycerz z Jeruzala i jest nawet prawdopodobne, że ten rycerz mógł stanowić natchnienie dla Henryka Sienkiewicza?

Pośmiertne zasługi

O tym, że rycerz wciąż czuwa nad naszymi ziemiami przekonywał Tadeusz Chróścielewski w wydanych w 1992 r. „Klechdach i opowiadaniach srebrem pisanych”, gdy donosił, że kamiennego rycerza z Jeruzala widziano 13 września 1939 r. w okolicach Skórca, Woli Wodyńskiej i Domanic, gdy razem z 7 Pułkiem Ułanów Lubelskich dowodzonym przez Mariana Skrzynieckiego, mężnie stawiał opór niemieckiemu najeźdźcy.

Płyta nagrobna niezidentyfikowanego rycerza źródło: zbiory IS PAN, za Olga M. Hajduk, ,,Rzeźba nagrobna na Mazowszu w XVI wieku”, WUOZ w Warszawie, 2021 r.

Jeruzalska płaskorzeźba

Postać tajemniczego rycerza przedstawia płaskorzeźba wykonana z szarego piaskowca, która obecnie jest umieszczona w Mauzoleum Floriana Cieszkowskiego znajdującym się na terenie przykościelnym w Jeruzalu. Pierwotnie płaskorzeźba znajdowała się w kościele i stanowiła płytę nagrobną. W czasie remontu kościoła, przeprowadzonego w latach 60-tych XX wieku, płytę przeniesiono do Mauzoleum. Majestatycznie pisał o niej w 1956 r. architekt i wielki odkrywca zabytków – Marian Benko: „Płaskorzeźba wyobraża rycerza w pozycji leżącej na wznak, odzianego w zbroję na mieczu, z buzdyganem podniesionej ku górze prawej ręce, z głową w hełmie, spoczywającą na poduszce z chwastami, u nóg rycerza – ostrogi.”

Płyta nagrobna Jeruzal, inwentaryzacja wykonana przez Mariana Benko, źródło: Ochrona Zabytków 1956 r., 9/1-2 (32-33)

Rodowód

Kim jest ów rycerz? Ustalono, że czas powstania płaskorzeźby to XVI w., gdy właścicielami dóbr Łukowiec i Żeliszew byli Oborscy – znana rodzina rycerska. Oborscy pobudowali pierwszy kościół w Żeliszewie (późniejszym Jeruzalem, czyli w Jeruzalu). Doprowadzili do erygowania parafii w 1532 r. i nadania praw miejskich w 1533 r. Nie trudno się domyśleć, że płaskorzeźba musiała więc stanowić nagrobek członka tego rodu.

Oborscy herbu Pierzchała wywodzili się od Stanisława Pierzchały z Obór (zm. ok. 1433 r.), którego przodkiem był Stanisław z Cieciszewa. Przy okazji Goźdźca wspominaliśmy o rodzie Cieciszewskich. Zarówno Cieciszewscy jak i Oborscy pochodzili od tego samego Stanisława z Cieciszewa. Protoplasta dokonał podziału swoich ziem między synów. Tak powstał ród Cieciszewskich z Cieciszewa i Oborskich z Obór – dzisiejsza gmina Konstancin-Jeziorna. Oborscy i Cieciszewscy zasiedlali nasze tereny mniej więcej w tym samym czasie, na przełomie XV i XVI wieku.

Zasłużeni Oborscy

Wnukowie Stanisława Pierzchały z Obór, po dwóch jego żonach, stali się właścicielami Żeliszewa (Jeruzala), Łukowca, Lipin, Dębowca, Borków, Toporu, Kobierca, Rogoźnicy, Jeziorka i Płomieńca oraz właścicielami Stoku (Kuflewa), Sierśni, Ruskiej Woli, Gudzewa, Liweczy i Sokolnika. Wszystkie te osady położone były w ziemi czerskiej. Prawnukowie Stanisława doprowadzili do założenia parafii i nadania praw miejskich na prawie magdeburskim osadzie Stok zmienionej na Kuflew w 1521 r. i osadzie Żeliszew w 1533. Dzięki wysokiej pozycji i zajmowanym stanowiskom Oborscy przyczynili się do znacznego ożywienia naszych terenów, zapoczątkowali historię dwóch ważnych ośrodków, które w późniejszym okresie stały się nawet siedzibami gmin. Gminę Kuflew utworzono zaraz po powstaniu styczniowym a gminę Jeruzal w 1923 r. (wcześniej była to gmina Łukówiec z siedzibą w Latowiczu). Z gmin Kuflew i Jeruzal została utworzona gmina Mrozy istniejąca od 1973 r.

Słynny biskup z Łukówca

Oborscy wsławili się nie tylko jako rycerze i urzędnicy. Syn Jana, dziedzica na Łukowcu, Mikołaj Oborski, żyjący w latach 1611-1689, doktor prawa kanonicznego, był biskupem diecezji krakowskiej. Konsekrował 193 kościoły, wyświęcił blisko 3 tysiące księży. Witał w imieniu kapituły krakowskiej króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, w 1676 r. chrzcił córkę króla Jana III Sobieskiego Teresę Kunegundę. Uczestniczył w procesach beatyfikacyjnych Stanisława Kostki, Szymona z Lipnicy, księżnej Salomei, księżnej Kingi i biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. Został pochowany na Wawelu. Swoistą pamiątką po nim jest kielich z podpisem ofiarowany parafii w Żeliszewie (Jeruzalu).

Mauzoleum Floriana Cieszkowskiego w Jeruzalu – obecne miejsce eksponowania płaskorzeźby rycerza (zdjęcie wykonane w 2013 roku, bezpośrednio po renowacji)

Inspirująca młodość Sienkiewicza

Dzieje Oborskich, ich rycerskie, urzędnicze i kościelne zasługi, z pewnością nie były obce Henrykowi Sienkiewiczowi, który od najmłodszych lat zgłębiał dzieje swojej rodziny i dzieje Polski, by później poprzez swoją twórczość odbudowywać ducha zniewolonego narodu. Henryk Sienkiewicz spędził bowiem około 9 lat swojego dzieciństwa w dworku w Wężyczynie, oddalonym od Jeruzala o ok. 2 km. W Jeruzalu musiał więc bywać. Niewykluczone też, że kamiennego rycerza z Jeruzala spotkał osobiście.


Opublikowano

w

przez