Budy Potażnickie vel Wola Rafałowska
autor: Kamila Juśkiewicz
Budy Potażnickie – tak w XVIII-wiecznych aktach metrykalnych wspomina się o miejscowości, która dzisiaj nosi jedną urzędową nazwę – Wola Rafałowska. Ta pierwotna nazwa mówi nam bardzo dużo o mieszkańcach i przede wszystkim o wykonywanej przez nich profesji.
Budnicy od potażu
Budnicy, to historyczna grupa społeczno-zawodowa, mieszkająca w lasach, zajmująca się wyrębem drzew i pozyskiwaniem z nich surowców. Nazwano ich budnikami od specyficznych drewnianych chałup – bud, które dla ochrony przed chłodem, częściowo zagłębiano w ziemi. Określenie „Potażnickie” dostarcza nam z kolei wiedzy o specjalizacji tutejszego przetwórstwa drzewnego. Z popiołu drzewnego lokalni budnicy uzyskiwali potaż (potasz), czyli węglan potasu K2CO3. Potaż był niezbędny do produkcji szkła w hucie, która mieściła się na terenie Huty Kuflewskiej (wieś dzisiaj w gminie Cegłów).
Dawny układ wsi
Osadnictwo w Budach Potażnickich w XVIII i na początku XIX wieku koncentrowało się w części południowo-wschodniej dzisiejszej miejscowości, wzdłuż niewielkiego cieku wodnego, na tzw. „Starówce”, co szczegółowo pokazuje mapa dóbr kuflewskich z 1842 roku. Na tej mapie został również oznaczony „maydan”, który w tym przypadku oznacza miejsce wyrębu lasu i obrabiania drewna. Majdan znajdował się w części zachodniej, na pograniczu dzisiejszej Woli Rafałowskiej i Dąbrowy. Co ciekawe, mniej więcej w tym miejscu do dzisiaj stoją zabudowania dawnego tartaku. Widzimy jak intensywnie była prowadzona wycinka lasu, który niegdyś porastał całą dzisiejszą Dąbrowę. W drugiej połowie XIX wieku zamiast lasu pojawiła się w tym miejscu kolejna wieś a po dawnym dębowym lesie pozostała jedynie nazwa.
Cenni rzemieślnicy
Budnicy w dobrach kuflewskich pojawili się w XVIII w. Byli to rzemieślnicy – chemicy. Posiadali cenną wiedzę. Nie byli chłopami – niewolnikami właściciela dóbr, ale czynszownikami na specjalnych prawach. Trzeba było zachodu, czyli wielu ustępstw, aby zechcieli się osiedlić. Ich wiedza dużo kosztowała, dlatego stać ich było na płacenie czynszu. W całych dobrach Kuflew, jedynie w Woli Rafałowskiej nie obowiązywała pańszczyzna. Już w 1840 r. dokonano pierwszego na naszych terenach ustanowienia wieczystego użytkowania gruntów z wpisem do Księgi Hipotecznej. Wśród czynszowników wymienione zostały nazwiska występujące w tej miejscowości do dzisiaj: Jankowski, Kalinowski, Gontarski, Piotrowski, Zawadzki, Świderski, Trojanowski. Nadanie użytkowania spowodowało urządzenie wsi i powstanie dzisiejszego układu działek wyznaczonego przez dwie przecinające się drogi.
Wykształceni i aktywni
Pierwsi osadnicy Woli Rafałowskiej mogli stanowić zubożałą szlachtę albo byłych mieszczan. Posiadali wiedzę specjalistyczną, ale i nie tylko. Przede wszystkim potrafili czytać i pisać, co nie było powszechną umiejętnością mieszkańców XVIII- i XIX-wiecznych wsi. Stąd nie przypadkowo wójtami utworzonej po powstaniu styczniowym gminy Kuflew zostawali przedstawiciele Woli Rafałowskiej. W związku z tym, że siedziba gminy była tam, gdzie mieszkał wójt, to Wola Rafałowska aż do II wojny światowej stanowiła siedzibę gminy Kuflew.
Aktualna nazwa wsi
W XVIII w. funkcjonowały równolegle dwie nazwy: Budy Potażnickie (lub sam skrót „Budy”) i Wola Rafałowska. Określenie „Rafałowska” związane jest z osobą właściciela dóbr Kuflew – Rafała Skarbka. Skarbkowie byli właściciela dóbr od 1712 r. do lat 90-tych XVIII w. „Wola” oznacza osadę powstałą na prawie niemieckim, czyli w oparciu o czynsze a nie świadczenia pańszczyźniane.
Wola Rafałowska inspiracją dla malarzy
Wola Rafałowska na początku XX wieku stała się popularnym letniskiem, rozsławionym przez gości, którzy chętnie ją odwiedzali. Wśród nich był wybitny malarz Stanisław Masłowski, którego obraz z 1903 roku pt. „Wola Rafałowska” cennie zdobi niniejszy wpis. W Woli Rafałowskiej powstało wiele innych jego obrazów ukazujących malowniczy krajobraz z pogranicza Mazowsza i Podlasia. Z późniejszych lat pochodzą między innymi obrazy: „Maki” z 1911 roku, „Gryka” z 1920 roku, „Gryka” z 1922 roku. Obrazy powstawały w czasie plenerów połączonych z letnim wypoczynkiem u gospodarza Wójcickiego.
Piękne obrazy z pięknego miejsca o bogatej historii.
Na wstępie wpisu: obraz – akwarela Stanisława Masłowskiego „Wola Rafałowska” z 1903 roku fot. Pracowania Fotograficzna Muzeum Narodowego w Warszawie