Wzięli się i zrobili, czyli o okolicznościach budowy budynku urzędu gminy w Jeruzalu w 1924 roku

autor: Kamila Juśkiewicz

100 lat temu, 9 września 1924 roku, dokonano poświęcenia fundamentów wznoszonego budynku Urzędu Gminy Jeruzal, który do dzisiaj stoi na jeruzalskim rynku. Obecnie, to siedziba filii Gminnej Biblioteki Publicznej i tymczasowy ośrodek zdrowia. Fanom serialu „Ranczo” ów budynek kojarzy się przede wszystkim z pierwszą siedzibą szkoły w Wilkowyjach. Budynek powstał dzięki staraniom samych gminniaków. Nieocenioną rolę w jego budowie odegrał ówczesny proboszcz Jeruzala ks. Jan Truszkowski, sprawujący jednocześnie funkcję gminnego radnego oraz hrabia August Cieszkowski, który przekazał glinę, drewno i użyczył własnej cegielni do wypalenia cegieł. Inicjatorzy budowy pozostawili dla potomnych okolicznościowy list, który wraz z obiegowymi monetami zamurowali w narożniku budynku. Dopóki istnieje budynek, treść listu pozostanie dla nas tajemnicą. Umówmy się, że nie będziemy go na razie szukali:).

Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego Sejmiku Mińsko-Mazowieckiego, Nr 30-31 z dnia 20 września 1924 roku, s. 4

Nowa gmina Jeruzal

Do 1923 roku nie było gminy Jeruzal. Po powstaniu styczniowym została utworzona gmina Łukówiec, której siedziba mieściła się w Latowiczu. Dopiero rozporządzeniem z 17 lutego 1923 roku skasowano gminę Łukówiec a jej tereny podzielono między dwie nowe gminy: Jeruzal i Wielgolas. Siedziba zarządu gminy Jeruzal miała mieścić się w Jeruzalu a gminy Wielgolas w Latowiczu.

„Przebój, Ilustrowane czasopismo poświęcono samorządom i ubezpieczeniom społecznym”, nr 3-4 z 1930 roku, s. 23

W miejscu dawnego obiektu municypalnego

Nowe okoliczności sprawiły, że jeruzalscy gminniacy, czyli wójt i radni, zmuszeni byli szukać godnej siedziby dla tworzonego urzędu. W tamtych czasach siedzibą urzędu gminy wiejskiej na ogół był dom mieszkalny wójta. Wielką rzadkością było, by na wsi funkcjonował odrębny budynek dla urzędu gminy. Jeruzal nie był jednak zwykłą wsią. Miał korzenie i tradycje miejskie. Na rynku w Jeruzalu stał od dawna budynek użyteczności publicznej, o którym wspominały mapy a za nimi badacze tematu. Według Mariana Benko w Jeruzalu (dawnym Żeliszewie): „Stary gościniec, biegnący z zachodu ku wschodowi, znajduje swój wlot na rynek od strony zachodniej w pobliżu środka pierzei, do której prowadzony jest prostopadle. Na osi tego wlotu znajdujemy obecnie wznoszący się na rynku budynek gminny. Również mapa topograficzna z  końca ub. wieku ukazuje tu obiekt użyteczności publicznej aczkolwiek bardzie rozbudowany. Mamy tu prawdopodobnie do czynienia z tradycyjną lokalizacją dawnego obiektu municypalnego (ewent. karczmy), który tworzył zamknięcie widokowe dla wjazdu do miasta od strony Warszawy.” (źródło: Marian Benko, „Dawne ośrodki miejskie południowego Mazowsza prawobrzeżnego” [w] „Ochrona Zabytków”, Nr 9/4 (35), 1956 rok). Wybudowany w 1924 roku budynek urzędu gminy powstał w miejscu dawnego obiektu użyteczności publicznej, podtrzymując miejskie tradycje Jeruzala.

Założenie rynkowe w Jeruzalu, Marian Benko, „Dawne ośrodki miejskie południowego Mazowsza prawobrzeżnego” [w] „Ochrona Zabytków”, Nr 9/4 (35), 1956 rok

Wspólnym wysiłkiem

Należy docenić wysiłek i ogromny wkład pracy gminniaków i wszystkich mieszkańców nowej gminy Jeruzal. Wybudowanie takiego budynku wymagało nie lada wysiłku – wspólnego wysiłku. To była młoda i biedna gmina. Bez czynu społecznego samych mieszkańców taki budynek nie mógłby powstać. Jednak dwie osoby mają w tej budowie szczególny wkład. O nich wspomina zachowany artykuł prasowy z uroczystości poświęcenia fundamentów budynku urzędu gminy z 1924 roku:

Ks. Jan Truszkowski

Pierwsza z nich, to inicjator budowy – miejscowy proboszcz – ks. Jan Truszkowski, będący jednocześnie członkiem rady gminy Jeruzal. Ks. Jan Truszkowski był proboszczem parafii Jeruzal od roku 1918 do roku 1935, czyli 17 lat. Dzisiaj unika się takich sytuacji, by księża byli członkami rad gmin. W okresie międzylecia wojennego nikogo nie dziwiło zaangażowanie księży katolickich w sprawy lokalne, w tym zasiadanie w radach gmin. Należy wspomnieć, że w tym czasie wiele ważnych inicjatyw na wsiach pojawiało się dzięki księżom, a dokładnie dzięki zaradnym proboszczom. Przykładem mogą być chociażby spółdzielcze kasy oszczędności, które powstawały przy parafiach. Księża więc oprócz misji ewangelizacyjnej realizowali również misje społeczno-gospodarcze, przyczyniając się wymiernie do rozwoju miejscowości, w których posługiwali.

Hrabia Cieszkowski

Drugą ważną osobą, o której wspomniano w artykule, jest hrabia August Cieszkowski junior, pieszczotliwie zwany Gugą, syn słynnego Augusta Cieszkowskiego (filozofa, ekonomisty, twórcy pierwszej wyższej szkoły rolniczej w zaborze pruskim). Majątek Łukówiec był jednym z wielu majątków należących do Cieszkowskich, dla których sprawy rozwoju społeczno-gospodarczego polskich wsi  były zawsze bardzo ważne. Inicjatywa budowy gminnego urzędu musiała spotkać się z wielką aprobatą hrabiego, skoro przekazał najważniejszy materiał na jego budowę – cegły.

Źródło: Janusz Kuligowski, Życie polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturalne powiatu mińskomazowieckiego w latach 1918-1939, Mińsk Mazowieckie 2013 rok

Zmienne funkcje użyteczności publicznej

Nie wiemy, kiedy dokładnie budowa urzędu gminy Jeruzal została zakończona. Wiemy, że do 1952 roku pełnił swoją funkcję jako budynek urzędu gminy. Później gminy zostały zlikwidowane a na ich miejsce powołano gromadzkie rady narodowe. W latach 1953-1972 budynek pełnił funkcję siedziby Gminnej Rady Narodowej w Jeruzalu. Od 1973 roku gminy zaczęły na nowo funkcjonować w polskim układzie administracyjnym. Jednak samodzielnej gminy Jeruzal w tym układzie już nie było. Jej tereny zostały włączone do nowoutworzonej gminy Mrozy i tak jest do dzisiaj. Od 1973 roku budynek sprawował wiele funkcji użyteczności publicznej. Służył jako mieszkanie, poczta, siedziba koła gospodyń wiejskich, biblioteka, ośrodek zdrowia, no i oczywiście – jako szkoła w Wilkowyjach. 

Zdjęcie na wstępie wpisu: Budynek dawnego urzędu gminy w Jeruzalu (zdjęcie własne)