Spółdzielczość
autor: Kamila Juśkiewicz
Dzisiaj spółdzielczość kojarzy nam się z reliktem epoki PRL. To błąd. Był bowiem czas, kiedy dobrze pojęta spółdzielczość była siłą napędową odradzającej się Polski, w tym oczywiście naszych terenów. Musimy się pochwalić, że w 1918 r. w Kuflewie działała największa na Mazowszu spółdzielnia – stowarzyszenie pożyczkowe liczące aż 672 członków. Dla porównania, drugim na Mazowszu pod względem liczby członków, było takie samo stowarzyszenie pożyczkowe w Karczewie liczące o 200 mniej członków (472).
Pierwsze kasy zapomogowo-pożyczkowe w gminach Cegłów i Kuflew
Co jeszcze ciekawsze, to w Kuflewie i Cegłowie powstały jedne z pierwszych w Królestwie Polskim kas zapomogowo pożyczkowych. Zezwolenia na ich otwarcie udzielono w 1871 r. na styczniowym posiedzeniu Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim (Oprócz Kuflewa i Cegłowa kasę utworzono również w Wiązownie). Rosyjski zaborca niechętnie, ale organizował tego typu kasy, aby ratować ubożejącą wieś. Po reformie uwłaszczeniowej z 1864 r. szereg folwarków i gospodarstw rolnych znalazło się na krawędzi bankructwa. Chłopi zmuszeni byli zadłużać się na lichwiarskich procentach albo sprzedawać swą ziemię. Pierwsze spółdzielnie – kasy pożyczkowe, zasilane składkami chłopskimi, miały być dla nich ratunkiem.
Spółdzielczość bankowa
Spółdzielczość bankowa jest najstarszą i najpowszechniejszą formą spółdzielczości na naszych terenach. Idea spółdzielczości bankowej narodziła się w Niemczech, gdzie Friedrich W. Reiffeisen (1818-1888) organizował kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, których głównym celem było udzielania tanich pożyczek na cele „rozważne i produkcyjne”. Na ziemiach polskich propagatorem idei Reiffeisena był Franciszek Stefczyk, którego działalność przyczyniła się do upowszechnienia w rolniczej i zacofanej gospodarczo Galicji systemu spółdzielczości dostępnego dla warstw uboższych. Po jego śmierci organizowane przez niego spółdzielnie przyjęły nazwę Kas Stefczyka.
Na terenie zaboru rosyjskiego spółdzielczość bankowa rozwijała się bardzo powoli. Władze carskie od początku obawiały się rozwoju spółdzielczości upatrując w niej potencjalnego organizatora polskiego życia narodowego. Dlatego starano się objąć działanie organizujących się kas pożyczkowych pełną kontrolą. Między innymi wszystkie dokumenty, w tym protokoły posiedzeń, mogły być sporządzane wyłącznie w języku rosyjskim a nad działalnością kas nadzór sprawował carski urzędnik – komisarz do spraw włościańskich. Ożywienie w tej dziedzinie nastąpiło dopiero w 1904 r. W 1909 r. utworzono spółkę akcyjną Bank Towarzystw Spółdzielczych w Warszawie, który został centralą organizacyjno-finansową spółdzielni.
Spółdzielnie w odrodzonej Polsce
W odrodzonej Polsce doceniono idee spółdzielczości. Już w 1920 r. uchwalono ustawę spółdzielczą. W 1921 r. Kasy Spółdzielcze działały w Kuflewie, Jeruzalu, Mrozach i Cegłowie. Najprężniej działającą Kasą była Kasa w Kuflewie. W latach 30-tych kasy te zostały przemianowane na Kasy Stefczyka. Oprócz kas spółdzielczych zaczęto organizować spółdzielnie zrzeszające producentów i kupców. Około 1924 r. w Mrozach została utworzona Spółdzielnia Spożywców „Udziałówka”, która stała się głównym organizatorem życia gospodarczego w Mrozach i w najbliższych okolicach.
Samopomoc Chłopska
Kryzys lat 30-tych a później II wojna światowa zahamowały rozwój spółdzielczości. Po wojnie do życia powołano Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopską” w Mrozach. Powoływanie tego rodzaju spółdzielni od 1945 r. miało zapewnić pełną kontrolę państwa nad tradycyjną spółdzielczością na wsiach. Ich majątek został zasilony tzw. „państwowymi resztkami poparcelacyjnymi”. Gminne Spółdzielnie „SCh” pozostały pod kontrolą aparatu władzy aż do 1990 r., kiedy to przestał istnieć Centralny Związek Spółdzielni Rolniczych „SCh”.
Kółka rolnicze
Nie możemy również pominąć Spółdzielni Kółek Rolniczych, słynnych SKR-ów. Kółka rolnicze do dzisiaj zapewniają swoim członkom dostęp do sprzętu, narzędzi, wiedzy rolniczej czy rynków zbytu. Kółka rolnicze znane były już w XIX wieku. Powstały równolegle z kołami gospodyń wiejskich. Jako spółdzielnie kółka rolnicze zaczęły funkcjonować w 1973 roku i do lat 90. cieszyły się dużą popularnością.
Od kasy do banku
W 1950 r. Kasy Stefczyka w Kuflewie i w Mrozach na podstawie zarządzenia Ministra Skarbu zostały przemianowane w Gminną Kasę Spółdzielczą w Mrozach a Kasę Stefczyka w Cegłowie w Punkt Kasowy Gminnej Kasy Spółdzielczej w Mrozach. W wyniku dalszych przekształceń w 1968 r. Kasa Spółdzielcza w Mrozach otrzymała nazwę Bank Spółdzielczy w Mrozach. Od 2021 roku Bank Spółdzielczy w Mrozach jest częścią Banku Spółdzielczego w Siedlcach.
Spółdzielnie nie zniknęły wraz z upadkiem PRL-u. Może dzisiaj w Polsce nie są tak popularne jak choćby 40 lat temu, ale to nie znaczy, że ich czas bezpowrotnie minął, czego dowodem może być przykład Szwajcarii (kraju wysoko rozwiniętego), gdzie spółdzielnie są obecnie największym prywatnym pracodawcą.
* Na początku wpisu został umieszczony nagłówek propagandowego referatu Sekretarza KC PZPR wicemarszałka R. Zambrowskiego z 1950 roku opublikowanego w ,,Życiu Warszawy”’