Wandalowie z Kołacza
autor: Kamila Juśkiewicz
Czy z okolic Kołacza leżącego w gminie Mrozy mogła wyruszyć wyprawa Wandalów, która w 455 r. doprowadziła do upadku wielkiego Rzymu? Sformułowanie takiego twierdzenia byłoby bardzo ryzykowne i mogłoby spowodować lawinę krytyki ze strony profesjonalnych historyków, jednak miałoby w sobie coś z historycznej prawdy.
Wandalowie a wandalizm
Wandalowie przeszli do historii jako zdobywcy Rzymu. W 455 r. splądrowali wieczne miasto do tego stopnia, że cesarstwo już się nie odbudowało. Choć nie oni jedni i nie najbrutalniej rozprawili się z Rzymianami, to właśnie od nich pochodzi dobrze nam znane określenie „wandalizmu”.
Pamiątki po wandalach
Germańscy Wandalowie, zanim wyruszyli na Rzym, około II w. p.n.e. przybyli na terytorium dzisiejszej Polski, mieszając się z żyjącymi na tym terenie plemionami lugijskimi. Z ludem Wandalów utożsamiana jest kultura przeworska – kultura archeologiczna epoki żelaza, której nazwa pochodzi od miasta Przeworsk, gdzie dokonano pierwszego odkrycia cmentarzyska starożytnych ludów. Cechą charakterystyczną kultury przeworskiej jest mnogość i różnorodność przedmiotów wykonanych z żelaza oraz wpływy celtyckie rozpoznawane w ceramice. Wandalowie prawdopodobnie przybyli do nas ze Skandynawii, aby handlować bursztynem z ludami z południa Europy. „Bałtyckie złoto” wymieniali na rzymskie monety, naczynia, ozdoby. Ich najważniejszą specjalizacją był wytop żelaza i produkcja żelaznej broni. Dwa duże centra wytopu żelaza rozpoznano na zachodzie Mazowsza i w Górach Świętokrzyskich. Żelazna broń i żelazne ozdoby towarzyszyły Wandalom tak za życia jak i po śmierci. Ciało wraz z przedmiotami charakterystycznymi dla danej osoby było palone a następnie składane do ziemi na zbiorowych cmentarzyskach. To właśnie te cmentarzyska są dla nas źródłem wiedzy o dawnych mieszkańcach naszych ziem.
Cmentarzysko z Kołacza
Również na terenie gminy Mrozy, w miejscowości Kołacz, w latach 70-tych ubiegłego wieku archeolodzy odkryli cmentarzysko kultury przeworskiej. Przy samym wjeździe do miejscowości, po prawej stronie, na terenie 1330 m2 odkryto 78 grobów. Według ustaleń badaczy cmentarzysko funkcjonowało od około drugiej połowy II wieku p.n.e. do połowy II wieku n.e. Obejmowało groby zarówno jamowe jak i popielnicowe (ciałopalne). Na podstawie badań antropogenicznych ustalono, że wśród pochówków pojedynczych 6 należało do kobiet a 3 do mężczyzn. Odkryto również cztery groby podwójne: w dwóch pochowana została kobieta i dziecko, w kolejnych osoba dorosła (płci nie określono) i dziecko. Te ustalenia poczyniono na podstawie przedmiotów, które znajdowały się w grobowcach. Były to rzeczy codziennego użytku, zapinki, bransolety wykonane z brązu i żelaza, srebrne klamerki esowate, żelazne sprzączki, paciorki szklane, wykonane z żelaza noże, szydło, igła, okucia szkatułek z kluczami a nawet grzechotka. Inną grupę przedmiotów stanowiły elementy uzbrojenia, w tym fragment miecza, groty, umbo, imacz. Oprócz tego garnki, misy, miseczki, kubki. Wszystkie odnalezione przedmioty zostały zabezpieczone i zdeponowane w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
Cmentarzysko w Kołaczu jest najlepiej rozpoznanym stanowiskiem kultury przeworskiej na terenie powiatu mińskiego. Oprócz cmentarzyska odnaleziono liczne ślady osadnictwa z tego okresu w Jeruzalu, Kołaczu, Kuflewie, Podcierniu.
Wandalów z terenów dzisiejszej Polski wygonili bardziej niegrzeczni od nich Hunowie, rozpoczynając w ten sposób wielką wędrówkę ludów i rewolucyjne przemiany w Europie. Niemniej jednak ludy, które zmieniły dzieje Europy, miały swój przystanek w naszym Kołaczu.
Grafika na wstępie wpisu: Jeździec z germańskiego plemienia Wandalów, mozaika, VI w. (źródło: Wikimedia Commons, public domain)