Ile lat mają Mrozy? – fakty, błędy i legendy
autor: Kamila Juśkiewicz
Pierwsza, znana nam, udokumentowana wzmianka o miejscowości Mrozy pochodzi z 1674 roku, czyli dokładnie sprzed 350 laty. Pojawia się w akcie ślubu sporządzonym w parafii Kałuszyn w dniu 11 listopada, na okoliczność małżeństwa zawartego pomiędzy Marianną z Mrozów i Andrzejem Woźniakiem z Ryczołka. Wcześniej próżno szukać Mrozów w podatkowych rejestrach i księgach metrykalnych. 350 lat, to już naprawdę piękny wiek i dość obszerna historia. Przede wszystkim, to dużo dłuższa historia niż się mylnie wydaje większości obecnych mieszkańców powtarzających pewną popularną legendę o tym, skąd się wzięła nazwa Mrozy.
Legenda o nazwie Mrozy
Kto i kiedy wymyślił tę legendę dzisiaj nie wiemy. Wiemy za to, że tak się zakorzeniła w naszej świadomości, że pomimo wysiłku historyków, wciąż figuruje w powszechnym obiegu jako oficjalna historia powstania Mrozów. Legenda głosi, że w 1812 roku po klęsce Napoleona żołnierze armii francuskiej wracający z wyprawy na Moskwę znużeni podróżą przystanęli pod dębem na terenie dzisiejszych Mrozów i tu zamarzli. Stąd miejscowość miała przyjąć nazwę Mrozy. Na podstawie tej legendy w 1991 roku powstał herb gminy Mrozy, w którym znalazły się trzy symbole: śnieżynka, czapka napoleońska i liść dębu.
Czy takie wydarzenie było w ogóle możliwe? Oczywiście, że tak. Wiemy z całą pewnością, że przez nasze tereny w 1812 i 1813 roku przemieszczali się wycieńczeni po porażce żołnierze francuscy, którzy zmagali się nie tylko z kroczącymi za nimi żołnierzami rosyjskimi, ale przede wszystkim ze srogą zimą. Najlepszym tego dowodem są ustalenia z badania szczątków ludzkich odkrytych w 2014 roku przy okazji budowy miejskiego targowiska w Kałuszynie (odległym od Mrozów tylko o 5 km). W ramach przeprowadzonych wykopalisk archeologicznych odkryto dziewięć mogił, w których spoczywały szczątki 37 osób. Znalezione w mogiłach przedmioty pozwoliły ustalić, że pochowani zostali w tym miejscu żołnierze z czasów wojen napoleońskich, prawdopodobnie na początku 1813 roku, kiedy to w rejonie Kałuszyna miały miejsce walki podczas odwrotu armii Napoleona zakończonej klęską wyprawy na Moskwę. Ustalono, że wśród pochowanych byli żołnierze francuscy i rosyjscy. Skoro w Kałuszynie pojawili się napoleońscy żołnierze, wysoce jest prawdopodobne, że byli również i w Mrozach. Jednak w Mrozach, póki co, archeolodzy nie odnaleźli żadnych artefaktów należących do armii Napoleona z tamtego okresu. Nie mamy więc konkretnych dowodów potwierdzających prawdziwość naszej legendy.
Błąd: Mrozy, to Grozy
Nasza legenda bazowała na błędzie, który przez historyków w ostatnim czasie został obalony. Do 2014 roku (do czasu badań archiwalnych przeprowadzonych przez prof. Andrzeja Marka Nowika) Mrozy były mylnie utożsamiane z Grozami. Stało się to za sprawą niewinnego dopisku „Mrozy” przy nazwie „Grozy” dokonanego przez Adolfa Pawińskiego w jednej z największych swoich publikacji z 1895 roku pt. „Źródła dziejowe, Polska XVI wieku pod względem pod względem geograficzno-statystycznym opisana, tom Mazowsze”. Jest to ważna, encyklopedyczna pozycja, dlatego nic dziwnego, że na jej podstawie stwierdzono, że Mrozy musiały wcześniej nazywać się Grozy a nazwa z pewnością została zmieniona po zamarznięciu napoleońskich żołnierzy. Dzisiaj wiemy, że XVI-wieczne Grozy, to na pewno nie Mrozy. Grozy znajdowały się w parafii Kałuszyn, ale były położone nie na południe od siedziby parafii jak Mrozy, a na północ, gdzieś między Falbogami, Mroczkami a Abramami.
Błąd: Mrozy powstały w 1791 roku
Kolejny błąd, który pojawił się w naszych dziejach, to przypisanie roku 1791 jako daty powstania Mrozów. Osobiście pamiętam hucznie obchodzony jubileusz 200. lecia powstania Mrozów w 1991 roku. Pamiątką tego jubileuszu jest ulica nosząca nazwę 200-lecia Mrozów, łącząca ulice Słoneczną, Willową i Jana Kilińskiego. Dzisiaj trzeba sobie powiedzieć jasno, że nie ma żadnego historycznego uzasadnienia dla tej nazwy. Kto za ten błąd odpowiada? Znów można byłoby winę zrzucić na wielce zasłużonego Karola Perthéesa, który w 1791 roku wydał dwunastotomowe „Geograficzno-statystyczne opisanie parafijów Królestwa Polskiego” i jako pierwszy na mapie udokumentował istnienie wielu mało znanych wówczas miejscowości, m.in. Mrozów. Miejmy jednak trochę litości dla zasłużonych badaczy i twórców kartografii. Skąd Perthées mógł wiedzieć, że jego opracowanie zostanie uznane za metrykę narodzin Mrozów i wielu innych podobnych do naszej miejscowości. To nie wina Karola Perthéesa, a raczej nas samych, bo powtarzaliśmy niesprawdzone informacje.
Fakt: Mrozy, to pierwotnie osada młyńska
Dzisiaj, dzięki dokładnym badaniom akt metrykalnych, wiemy, że Mrozy pierwotnie były osadą młyńską, zlokalizowaną w dobrach Kałuszyn, na rzece Trytwa, na granicy z dobrami kuflewskimi i jednocześnie na granicy ziemi liwskiej i czerskiej. Wiemy, że do 1674 roku nazwa Mrozy nie pojawia się w żadnym z rejestrów poborowych sporządzanych w parafii Kałuszyn. Wiemy, że po 1674 roku Mrozy na stałe zagościły w aktach metrykalnych i w rejestrach poborowych. Zagościło również nazwisko Mróz odmienianie na różne sposoby (Mrozik, Mrozak, Mroziak, Mrozówna, Mrozianka) określające mieszkańców osady Mrozy. Wiemy w końcu, gdzie była zlokalizowana pierwotna osada młyńska Mrozy. Wiemy, że jest to najniżej położone miejsce na terenie całych dzisiejszych Mrozów – miejsce o bardzo dużej wilgotności i temperaturach niższych średnio o 2 stopnie w porównaniu z sąsiednimi terenami. Domyślamy się, że to zjawisko miało istotny wpływ na nadanie nazwy osadzie oraz nazwiska określającego jej mieszkańców.
Tyle wiemy. Reszta, póki co, jest legendą – legendą, w której zapewne kryje się ziarno prawdy.
